بندرگمبرون و بندرعباس؛ نگاهی به تاریخ، فرهنگ و هویت یکی از مهم‌ترین بنادر ایران
بندرگمبرون و بندرعباس؛ نگاهی به تاریخ، فرهنگ و هویت یکی از مهم‌ترین بنادر ایران
در جنوب ایران، جایی که زمین به دریا می‌رسد و خورشید با درخشش خیره‌کننده‌ای بر آب‌های خلیج فارس می‌تابد، شهری قرار دارد که هم نامی آشنا برای ایرانیان است و هم پیشینه‌ای دیرینه و جهانی دارد: بندرعباس، یا همان بندرگمبرون در گذشته.
اما آیا می‌دانید گمبرون و بندرعباس یکی هستند؟ چرا این بندر نامش تغییر کرد؟ و چه نقشی در تاریخ، اقتصاد و فرهنگ ایران داشته است؟ در این مقاله، سفری خواهیم داشت به گذشته و حال این بندر استراتژیک.
گمبرون؛ بندری باستانی بر لبه‌ی خلیج فارس
نام گمبرون برای اولین‌بار در متون تاریخی پیش از دوران صفوی ذکر شده است. در آن زمان، این منطقه یک دهکده کوچک ماهیگیری بود با ساکنانی بومی که عمدتاً از طریق صید ماهی، صدف، مروارید و دادوستد با بازرگانان خارجی زندگی می‌کردند.
گفته می‌شود واژه «گمبرون» برگرفته از واژه پرتغالی یا اروپایی "Gombroon" است که اروپایی‌ها به دلیل سختی تلفظ نام محلی، به این بندر داده بودند. برخی دیگر آن را از ریشه عربی یا فارسی می‌دانند که به نوعی خرچنگ یا صدف اشاره دارد.
در قرن‌های ۱۶ و ۱۷ میلادی، گمبرون به‌تدریج به یکی از بنادر مهم تجاری خلیج فارس تبدیل شد و حضور پرتغالی‌ها، هلندی‌ها و انگلیسی‌ها در این منطقه باعث شد گمبرون به پایگاه مهمی برای تجارت بین‌المللی تبدیل شود.
از گمبرون تا بندرعباس؛ تغییر نام در دوران صفویه
در دوران صفوی، به‌ویژه در زمان شاه عباس کبیر، سیاست‌های ملی‌گرایانه و ضد استعمار در ایران شدت گرفت. پرتغالی‌ها که مدتی کنترل بنادر جنوبی ایران را در دست داشتند، در سال ۱۶۲۲ میلادی (۱۰۳۱ هجری قمری) با کمک نیروهای انگلیسی و دستور شاه عباس از جزیره هرمز و بنادر مجاور اخراج شدند.
در نتیجه این پیروزی، شاه عباس دستور داد نام گمبرون به بندرعباس تغییر کند تا یادآور این پیروزی بزرگ و افتخارآمیز باشد. از آن زمان، این بندر نه تنها هویتی تازه یافت، بلکه به‌تدریج گسترش یافت و به یکی از مراکز مهم دریایی، نظامی و تجاری ایران تبدیل شد.
بندرعباس در عصر معاصر؛ قلب تپنده جنوب
امروزه بندرعباس مرکز استان هرمزگان است و نقش کلیدی در اقتصاد، حمل‌ونقل و تجارت ایران دارد. این شهر در نزدیکی تنگه هرمز قرار گرفته و یکی از استراتژیک‌ترین موقعیت‌ها در جهان را دارد. بنادر مهمی همچون بندر شهید رجایی و بندر شهید باهنر در این شهر قرار دارند که سالانه میلیون‌ها تُن کالا از آنها صادر یا وارد کشور می‌شود.
در کنار اهمیت اقتصادی، بندرعباس دارای ویژگی‌های فرهنگی و گردشگری منحصربه‌فردی است:
- مردمی مهمان‌نواز با لهجه شیرین بندری
- موسیقی سنتی جنوب با سازهایی چون نی‌انبان و دهل
- غذاهای دریایی لذیذ مانند قلیه‌ماهی، ماهی شیر، و هواری
- بازار سنتی بندرعباس که محل فروش ادویه‌جات، حصیربافی، لباس‌های محلی و صنایع دستی است
- جاذبه‌های طبیعی و تاریخی مانند معبد هندوها، اسکله قدیمی، ساحل سورو، و نزدیکی به جزایر قشم و هرمز
تفاوت در نام، وحدت در هویت
با آنکه نام «گمبرون» امروزه در مکاتبات رسمی استفاده نمی‌شود، اما هنوز در متون تاریخی و گاه در ادبیات عامیانه یا حتی برندهای تجاری، این واژه دیده می‌شود. «گمبرون» نمادی از هویت تاریخی این بندر است و «بندرعباس» نماد دوران جدید، شکوفایی اقتصادی و هویت ملی.
تغییر نام این بندر نه‌تنها یک تصمیم سیاسی بود، بلکه نمایانگر تحول در هویت فرهنگی و استقلال ملی نیز بود. امروز وقتی از بندرعباس صحبت می‌کنیم، نه‌تنها از یک بندر بزرگ، بلکه از قلب تپنده جنوب ایران حرف می‌زنیم؛ شهری که در دل خود، تاریخ، فرهنگ، اقتصاد و زندگی را در هم آمیخته است.
چه آن را گمبرون بنامیم، چه بندرعباس، این بندر همیشه یکی از کلیدی‌ترین نقاط اتصال ایران با جهان بوده است. از دوران تجارت مروارید و ادویه‌جات گرفته تا امروز که کشتی‌های غول‌پیکر در اسکله‌های آن پهلو می‌گیرند، بندرعباس همیشه زنده، پرجنب‌وجوش و بااهمیت بوده است.
اگر قصد سفر به جنوب ایران را دارید، حتماً این بندر را در برنامه خود قرار دهید؛ چرا که با هر نسیم گرم جنوب، صدای تاریخ از گوشه‌گوشه‌ی آن به گوش می‌رسد.
انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس؛ حادثه‌ای تلخ در قلب تجارت جنوب کشور
در روزهای ابتدایی اردیبهشت ۱۴۰۴، بندر شهید رجایی بندرعباس که به عنوان مهم‌ترین بندر تجاری ایران شناخته می‌شود، شاهد حادثه‌ای تلخ و نگران‌کننده بود؛ انفجاری مهیب که در یکی از انبارهای محموله‌های صنعتی رخ داد و به تاریخ پیوست.
در سکوت سنگین شب‌های بندر، انفجاری سهمگین، دل دریا را لرزاند و چراغی از دل تلاش و زحمت خاموش شد.
دل‌مان شکست با خبر پرکشیدن مردانی که هر روزشان را زیر آفتاب جنوب و در دل بار و باد بندر، به کار و تعهد گره زده بودند. این حادثه، نه فقط انفجار آهن و آتش، که انفجار داغی بود در قلب همه ما که بندر را وطن می‌دانیم.
شیرآلات البرزروز با اندوهی عمیق، درگذشت عزیزان از دست رفته‌ی حادثه انفجار بندر شهید رجایی را به خانواده‌های داغدارشان، همکارانشان، و مردم شریف بندرعباس تسلیت می‌گوییم.
یادشان روشن، راه‌شان پررهرو، و صبر برای بازماندگانشان آرزو می‌کنیم.
ما می‌دانیم که بندر، ریشه در استقامت دارد. بندر رجایی، با تمام زخم‌ها، دوباره خواهد ایستاد. از دل همین خاکستر، دوباره کشتی‌ها پهلو خواهند گرفت، و کارگران بندر با دستان پینه‌بسته‌شان چرخ‌های اقتصاد را خواهند چرخاند.
به امید آن روز نه‌چندان دور که بندر، دوباره بدرخشد؛
سالم، ایمن، و پر از زندگی.
